De polyvagaal theorie in therapie – Deb Dana

Het autonome zenuwstelsel is je allerbeste vriend, 

een soort persoonlijke lijfwacht, die je zolang als je leeft beschermt tegen gevaar en signalen van veiligheid zoekt. Dat is kort gezegd de boodschap van Deb Dana die de werking van het autonome zenuwstelsel via de polyvagaal theorie begrijpelijk op verschillende manieren uitlegt in haar boek ‘De polyvagaal theorie in therapie. Het ritme van regulatie.’ Ze geeft er bovendien mooie en praktische oefeningen bij. De bijbehorende flipover is een fijne beeldende samenvatting waar je op kunt teruggrijpen.

De polyvagaal theorie is gebouwd op drie principes:

1. Hiërarchie

Via drie systemen reageert het autonome zenuwstelsel op sensaties in het lichaam n prikkels uit de omgeving. De systemen werken in een specifieke volgorde en reageren op voorspelbare manieren op moeilijke situaties: 1) het oudste systeem: de dorsale vagus (immobilisatie), 2. het sympathisch zenuwstelsel (mobilisatie) en 3) het nieuwste systeem: de ventrale vagus (hoofd-hart systeem, sociale betrokkenheid en verbinding).

2. Neuroceptie

Neuroceptie (een term van Stephen Porges): is de wijze waarop ons autonome zenuwstelsel informatie verzamelt en verwerkt zonder gebruik te maken van ons bewuste, denkende brein. Neuroceptie reageert op innerlijke, externe en relationele signalen van veiligheid, gevaar en levensbedreiging. Neuroceptie gaat vooraf aan perceptie. Eerst de toestand, dan het verhaal. Dus voordat het brein betekenis toekent aan een voorval, heeft het autonome zenuwstelsel al antwoord gegeven op de vraag: Ben ik nu veilig of dreigt er gevaar? De adaptieve overlevingsrespons wordt buiten ons bewuste brein om onmiddellijk in gang gezet.

3. Coregulatie

Door autonome toestanden op anderen af te stemmen voelen we ons veilig om te verbinden en vertrouwensrelaties op te bouwen. Zelfregulatie leren we pas nadat we coregulatie hebben ervaren. We proberen altijd als eerste te reguleren door te verbinden met anderen, maar als veilige anderen niet beschikbaar zijn, schakelt ons autonome zenuwstelsel vanzelf over op zelfregulatie. Het moment waarop we overschakelen van verbinding naar zelfbescherming wordt veroorzaakt door de omgeving én door onze eigen geschiedenis. Ervaringen met verwaarlozing of liefdevolle verzorging beïnvloeden de werking van het zenuwstelsel. Dat maakt het begrijpelijk dat mensen die als kind geen beschermende ouder hadden die voor coregulatie zorgde, zijn overgeleverd aan hun eigen vermogen tot zelfregulatie. Hierdoor zijn ze mogelijk kwetsbaarder zijn voor toekomstige traumatische ervaringen.

Vrienden worden met je zenuwstelsel

Deb Dana geeft in haar boek veel praktische oefeningen om je bewust te worden van de werking van jouw  autonome zenuwstelsel. Ze bouwt het mooi op met oefeningen om de drie systemen te begrijpen, dan ze een persoonlijke invulling te geven, vervolgens te kijken hoe het bij jou werkt en dan leren hoe je tussen de toestanden kunt leren bewegen. Als metafoor gebruikt ze de ladder van dorsaal, naar sympathisch en ventraal. De ladder kun je opklimmen, afdalen en korter of langer in een toestand blijven. Je kunt jezelf door de dag heen regelmatig afvragen: waar zit ik nu op de ladder? Hoe komt dit en is dit ok of wil ik een stukje naar boven of naar beneden?

Het automatisch zenuwstelsel en trauma beïnvloeden de autonome regulatie, doordat het een patroon van chronisch actieve verdedigingsmechanismen in gang zet. Als iemand voortdurend in staat van angst en verdriet verkeert, raakt zijn of haar vermogen om hechte relaties op te bouwen en te onderhouden aangetast. Het lukt iemand niet meer om hoogste trede van de autonome ladder te beklimmen (het hoofd-hart systeem, de ventrale vagus). Dit leidt vervolgens weer tot een gebrek aan sociale steun. En zo komt iemand in een negatieve spiraal: het ontbreken van die steun zorgt ervoor dat het autonome zenuwstelsel eerder gevaar denkt waar te nemen en nog meer gericht raakt op bescherming in plaats van verbinding.

Vervlochten autonome toestanden

Van trauma naar een vrolijker onderwerp: Deb Dana geeft een interessante kijk op spelen, vanuit het polyvagale perspectief. Ze schrijft dat volwassenen die mogelijkheden tot spelen missen, minder nieuwsgierig zijn, minder fantasie hebben en minder vrolijk in het leven staan. Spelen is een neurale activiteit die het mogelijk maakt om gemakkelijker en flexibeler af te wisselen tussen activiteit en rust. Om te kunnen spelen is het nodig dat de ventrale vagale sociale betrokkenheid en sympathische mobilisatie samenwerken. Voordat de mobilisatie omslaat van spel in zelfbescherming moet de rem echter weer worden aangetrokken. Het is alsof deze twee systemen elkaars hand vasthouden, waarbij het sociale betrokkenheidssysteem als een regulator van mobiliteitsgedrag wordt gebruikt. Interessant!

Spelen geeft veerkracht

Veilig, interactief spel verbetert de veerkracht van het zenuwstelsel. Door regelmatig te spelen wordt het regulatieve vermogen van het sociale betrokkenheidssysteem versterkt. Wanneer mensen vervolgens stress ervaren, verloopt hun autonome regulatie beter én soepeler. In therapie met volwassenen is spelen vaak een verwaarloosd onderdeel, terwijl het positieve effect ervan op het functioneren van het zenuwstelsel van grote waarde is voor de kwaliteit van leven, besluit Deb Dana. Deze uitleg sluit aan bij het gevoel wat ik vaak heb: dat het goed is om als volwassenen meer te spelen, ook als je niet naar een coach of therapeut gaat (maar gewoon als je aan het werk bent). Spelen spreekt je creativiteit aan, zorgt voor verbinding en plezier, geeft je onverwachte inzichten, energie en leermomenten. En dan hebben we het nog niet gehad over lachen. Dat geeft niet alleen plezier, het is ook goed voor het immuunsysteem, vermindert stress, ontspant en zorgt voor verbinding met mensen om je heen. Al met al een enorm fijn, duidelijk en goed leesbaar boek wat de polyvagaal theorie glashelder en springlevend maakt.

Een diepe buiging voor Deb Dana.

Nanette Hagedoorn

Tip: In dit filmpje wordt duidelijk de werking van het autonome zenwustelsel uitgelegd en waarom je als gevolg van trauma moeite hebt om te ontspannen, je veilig te voelen en contact te maken met mensen.

Titel: Polyvagaal theorie in therapie. Het ritme van Regulatie
Auteur: Deb Dana
Uitgeverij: Uitgeverij Mens!
ISBN : 9789463160629
Taal: Nederlands
Uitvoering: Paperback
Aantal pagina’s: 352
Verschijningsdatum: november 2020

 

 

Lees ook:

Wat je zoekt, zoekt jou

Het is de titel van het nieuwe boek van Kader Abdollah over Rumi. Wat je zoekt, zoekt jou.....Ik voel me direct aangesproken. Ik wil wel gezocht...

Lees meer

TRE workshops najaar 2023

Druk-druk-druk? Blijf je maar piekeren en doorhollen? Stap uit die vicieuze cirkel en ontdek in een TRE-workshop hoe je op een eenvoudige manier je lijf weer kunt ontspannen. Waardoor de energie terugkomt, je meer plezier ervaart en makkelijker je eigen grenzen bewaakt.

TRE staat voor trauma & tension releasing exercises en is een wereldwijd gebruikte methode om jouw eigen herstelmechanisme weer te activeren. Doe je TRE, dan schudt de spanning letterlijk van je af. Je herstelt je vitaliteit, voelt weer verbinding met je lichaam en herkent stress signalen eerder in het dagelijks leven. Gun jezelf die reset en doe mee op 22 september of check hier de andere data.