De evolutie en ontwikkeling van onze neocortex

heeft ons bewustzijn, denkvermogen en daarmee onze keuzemogelijkheden oneindig vergroot. Tegelijkertijd is dat ook onze handicap. Als we net als dieren onze instincten zouden volgen, hadden we geen last van chronische stress en trauma’s. In ‘De Tijger Ontwaakt’ beschrijft Peter Levine ook het goede nieuws: dat we traumatische ervaringen ook jaren na de gebeurtenis alsnog kunnen verwerken. Het geheim zit in ons lijf, waar de bevroren energie is opgeslagen.

Bij een dreiging kunnen we kiezen tussen vechten of vluchten. Als dat leidt tot een overwinning of ontsnapping, is er niets aan de hand. De energie die het lichaam heeft opgewekt voor de benodigde fysieke inspanning is succesvol ingezet. De dreiging is opgeheven, de energie ontladen en de ontspanning in het lijf keert terug. Lastiger wordt het als vechten of vluchten geen optie meer is, of als we niet kiezen. Dieren maken altijd een keuze, ingegeven door hun biologie. Een prooidier weet dat het voor een roofdier moet vluchten en een roofdier kiest automatisch de aanval. Maar zijn wij mensen roofdieren of prooidieren? Wanneer moet je vechten en wanneer vluchten? Dat is niet altijd duidelijk. Ons rationele brein kan in een levensbedreigende situatie in verwarring raken en onze instinctieve impulsen onderdrukken. Als het niet lukt om te kiezen tussen vechten of vluchten, dan kiest ons reptielenbrein automatisch voor een onbeweeglijkheidsreactie (bevriezingsrespons).

Bevriezen is nuttig

Ook dieren kennen de bevriezingsrespons. Die wordt ingezet als vechten en vluchten geen soelaas meer biedt. De natuur heeft onbeweeglijkheid of bevriezing om vier redenen ontwikkeld:

1. Het is de laatste overlevingsstrategie. Roofdieren hebben er meer moeite mee een prooi te ontdekken die niet beweegt. Als een dier al gepakt is en zich dood houdt, kan het prooidier misschien ontwaken uit zijn onbeweeglijkheid en ontsnappen als het roofdier even zijn aandacht verliest.
2. Roofdieren zullen een onbeweeglijk dier alleen opeten als ze erg hongerig zijn. Onbeweeglijkheid lijkt op dood en het vlees zou bedorven kunnen zijn. Dat geeft het dier kans om te ontsnappen.
3. De val van een enkel dier zal het roofdier afleiden van de kudde waardoor de rest kan ontsnappen.
4. In een bevroren toestand voel je geen pijn. Het dier hoeft niet te lijden als hij uit elkaar getrokken wordt.

Wat gebeurt er bij bevriezing?

Een impala die niet kan ontsnappen aan een tijger, stort zichzelf neer en komt in de onbeweeglijkheidsreactie. Hij lijkt dood, maar vanbinnen is zijn zenuwstelsel nog hyperactief. De energie die anders zou worden ontladen in de vecht- of vluchtreactie wordt vastgehouden in het zenuwstelsel. Als het gevaar is geweken, zal de impala het overschot aan energie ontladen door trillen en schudden. Daarna staat hij op en vervolgt ontspannen zijn weg, zonder schadelijke gevolgen.

Waarom kunnen mensen niet net als dieren de verschillende reactiemechanisme volgen en loslaten? Dan zouden we alle ervaringen in het leven aan kunnen zonder traumatische gevolgen. De spelbreker is ons hoogontwikkelde bewustzijn, de neocortex. Wij vinden de onbeweeglijkheidsreactie beangstigend, omdat het veel lijkt op de dood en daarom onderdrukt onze neocortex deze instinctieve reactie. Zijn we toch in de bevriezingsrespons terecht gekomen omdat het niet anders kon, dan zijn we bang overweldigd te worden door angst, paniek of woede die weer een ontlading van energie met zich mee kan brengen. Zo blijft de onbeweeglijkheid veel langer aanhouden dan bij dieren en daarvoor betalen we een hoge prijs. Het is deze bevriezingsrespons waar Peter Levine in De Tijger Ontwaakt op inzoomt en waar de sleutel ligt naar bevrijding van de psychische en fysieke klachten als gevolg van traumatische ervaringen.

‘Wij vinden de onbeweeglijkheidsreactie beangstigend, omdat het veel lijkt op de dood en daarom onderdrukt onze neocortex deze instinctieve reactie.’

Trauma: gevangen energie in het lichaam

Als we een vreselijke gebeurtenis meemaken waarbij vechten en vluchten geen redding biedt en we de bevriezingsrespons niet hebben voltooid met met een ontlading van de overtollige energie door trillen en schudden, dan blijft de hoog geladen energie in ons lichaam achter. Het lichaam concludeert vervolgens dat het gevaar nog steeds aanwezig is. Het organisme blijft het zenuwstelsel stimuleren om het benodigde niveau van activering in stand te houden, maar het zenuwstelsel kan de energie niet ontladen. Zo ontstaat een cyclus van activering die het systeem overbelast. Als het niet lukt om uit deze cyclus te ontsnappen, dan zal het zijn toestand compenseren door de verschijnselen die we kennen als traumasymptomen.

Hyperwaakzaamheid

Een van die symptomen is hyperwaakzaamheid. Hiermee houden we de overmaat aan energie in bedwang. We gebruiken het om een deel van die energie naar de spieren van hoofd, nek en ogen te leiden in een obsessieve zoektocht naar gevaar. In combinatie met de innerlijke activering die nog steeds aanwezig is, kan dit ons rationele brein irrationeel maken. Het gaat op zoek naar uiterlijke bedreigingen en vindt die ook. Alles wordt een bedreiging. Bij hyperactivering doorlopen we de oriëntatie en verdedigingsreactie niet op een gezonde manier. We gaan direct van de activering naar onbeweeglijkheid en hulpeloosheid. Zonder de normale oriëntatiereactie zijn we in een bedreigende situatie niet in staat te ontsnappen ook als dat wel kan. Activering is dan zo sterk verbonden met onbeweeglijkheid dat ze niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Activering leidt dan tot onbeweeglijkheid.

Biologische ontlading door heronderhandeling

De uitweg uit deze eindeloze activering zit in het opnieuw contact maken met het eigen lijf. Het zenuwstelsel van een getraumatiseerd mens is niet beschadigd: het is bevroren in een soort schijndood. De herontdekking van innerlijke gewaarwordingen (de felt sense) kan weer warmte en vitaliteit geven en is de eerste stap naar bevrijding van trauma symptomen. De sleutel om het lichaam te bevrijden zit in het loskoppelen van de angst die aan de onbeweeglijkheid vastzit. Als het lukt om weer het lichaam te voelen zonder emotionele overweldiging, is het mogelijk om – onder professionele begeleiding – de gebeurtenis een positieve afloop te geven waarin de vecht- of vluchtpoging wel slaagt.

Deze ingebeelde maar echt gevoelde positieve afloop noemt Peter Levine heronderhandeling. Het lichaam maakt geen verschil of iets echt gebeurt of dat je het je inbeeldt, dus door inbeelding én dit echt voelen heb je toegang tot de bevroren energie die je niet alleen laat ontdooien, maar ook omzet in zijn oorspronkelijke vorm: krachtige levensenergie. Deze methode die Peter Levine heeft ontwikkeld staat bekend als Somatic Experience. Overigens maken we ook bij Mind Eye Power gebruik van deze techniek om oude gebeurtenissen op te sporen en te overschrijven met nieuwe succesvolle perspectieven die je in het informatienetwerk van brein en lichaam integreert.

Rustig aanwezig blijven

Heronderhandeling bereik je door bewust gewaarzijn te ontwikkelen en met de traumatische gebeurtenis voor ogen rustig aanwezig te blijven in het lijf waardoor de energetische ontlading op gang komt. Ons lichaam (instinct) zal ons vertellen waar de blokkades zijn en aangeven wanneer we te snel gaan. Ons verstand kan ons vertellen hoe we de ervaring kunnen reguleren, zodat we niet overweldigd raken. De gefragmenteerde elementen die traumatische emoties en traumatisch gedrag veroorzaken, kunnen weer worden voltooid, geïntegreerd en tot een eenheid gemaakt. Deze heelheid brengt de verlossende ontknoping en geeft ons het gevoel weer de baas te zijn over onszelf.

Somatic Experience en TRE

Er zijn veel overeenkomsten tussen Somatic Experience en Trauma en Tension Releasing Excersises (TRE).  Bij beide methoden staat bewust gewaarworden centraal, gaat het om reguleren en de beweging van het lichaam volgen. Bij TRE komt net als bij Somatic Experience ook bevroren energie los, alleen gaan we niet actief op zoek naar het verhaal. Soms dient zich dit vanzelf aan. Een verschil met Somatic Experience is ook dat je bij TRE niet gaat heronderhandelen. Je laat het lichaam zijn werk doen en je hoeft ook niet te weten wat je loslaat. Maar dat het heel oud kan zijn, nog voordat je woorden had om het verhaal te vertellen, dat staat voor mij wel vast.

Nanette Hagedoorn

Titel: De Tijger Ontwaakt. Traumabehandeling met lichaamsgerichte therapie.
Auteur: Peter Levine
Uitgeverij: Altamira
ISBN: 9789069637549
Taal: Nederlands
Uitvoering: Paperback
Aantal pagina’s: 268
Verschijningsdatum: juni 2007